Impact

Vaak wordt onderschat wat de impact van het ongewenste ADD gedrag op de partnerrelatie kan zijn. De meeste mensen met ADD worden niet als zodanig herkend, zij functioneren op het eerste gezicht 'normaal'. De partners kunnen in de loop van de tijd (onbewust) in een patroon geraken van een 'moeder-kind- relatie' waarbij de partner zonder ADD, taken gaat overnemen en de partner met ADD gaat 'bemoederen' om alles zo goed mogelijk te laten verlopen. De persoon met ADD kan zich hieraan storen en voor de ander voelt dit ook niet prettig. Degene met ADD ervaart het gedrag van zijn partner dan als 'zeuren' en 'bemoeizucht', beiden voelen zij zich dan steeds onzekerder worden en verliezen het zelfvertrouwen, wat zich kan uiten in onaangenaam gedrag van beiden. Dit is voor niemand een fijn patroon.

Zij begeven zich hierdoor in een negatieve cirkel, waar zij vaak niet uit lijken te komen. De relatie is dan ongelijkwaardig geworden, wat voor beiden destructief werkt. Het risico op burn-out is dan ook geen uitzondering in deze relaties. Regelmatig blijken dit soort (ADD-) relaties geen stand te houden. Ook kunnen mensen met ADD vastlopen op hun werk. Zij snappen vaak niet wat de reden is dat zij hun partner of baan verliezen of dat het eigen bedrijf afstevent op een faillissement. Zij lijken dan geen verantwoordelijkheid te nemen en leggen de 'schuld' bij de ander(en) of de situatie.

Buitenstaanders

Buitenstaanders zien meestal het probleem niet zoals de partner van iemand met ADD dit beleeft. Dit kan heel frustrerend zijn voor de partner, die voelt zich hierdoor vaak alleen en onbegrepen. Degene met ADD lijkt zich dan gesteund te voelen door de buitenwereld. Het maakt een groot verschil of je een persoon met ADD dagelijks meemaakt, waarbij je telkens weer geconfronteerd kan worden met de gevolgen van het (ongewenste) ADD- gedrag, of dat je zo nu en dan merkt dat er iets niet klopt en daar dan een grapje van maakt. Wanneer je het iedere dag (meerdere malen per dag) meemaakt, zonder dat degene met ADD daar de verantwoordelijkheid voor wil nemen, dan kan het op de lange duur echt niet meer grappig zijn en is het nodig om hier structureel aandacht aan te geven. Partners krijgen van de buitenwereld vaak de opmerking: 'Maak je niet druk, dat hebben we toch allemaal weleens' en dat klopt, alleen wanneer het structureel is i.p.v. 'weleens', dan kunnen zowel de persoon met ADD, alsook de partner daar veel last van ondervinden. ADD loopt als een rode draad door de relatie heen en kan een enorme impact op de partner hebben, die op den duur last kan krijgen van het zogeheten 'Cassandra effect'.

Wat het ook ingewikkeld kan maken, is dat het kan lijken dat iemand met ADD niet 'leerbaar' is op bepaalde (voor anderen heel normale en gewone) vlakken. Dit klopt, dat is juist de beperking bij mensen met ADD. Het zijn vaak heel intelligente, aardige mensen, waardoor het voor de partner niet te begrijpen is dat hij de meest simpele dingen niet oppakt en telkens weer dezelfde 'fouten', onhebbelijkheden of (voor de partner) onacceptabel gedrag blijft herhalen.

De definitie van een beperking is dan ook dat het beperkt, altijd en overal, onder alle omstandigheden. Pas wanneer degene met ADD zijn eigen ongewenste ADD- gedrag, inclusief de consequenties die dit gedrag oplevert voor zijn omgeving, zelf gaat (h)erkennen en accepteren. Dan pas kan hij (onder begeleiding i.c.m. medicatie) leren er anders mee om te gaan. Dat zal nooit vanzelf gaan; met behulp van de juiste tools en een dosis inzet is veel winst te behalen. Het is niet de bedoeling dat iemand met ADD verandert. We werken aan het destructieve ADD- gedrag, waar zowel degene met ADD als de partner last van heeft. Ook kijken we juist naar de fijne kanten van de persoon met ADD en de partner en hoe deze kanten binnen de relatie (weer) naar voren kunnen komen, zodat de relatie weer positieve input krijgt. 

Begeleiding 

CoachCounsellor onderscheidt zich in de begeleiding van mensen met ADD door, niet alleen aandacht te geven aan de praktische beperkingen (als te laat komen, afspraken vergeten, weinig structuur, etc.) Bij CoachCounsellor wordt de eventuele partner/ omgeving betrokken in het proces, omdat zij het beste aan kan geven hoe degene met ADD functioneert binnen de relatie en wat dit doet met de/ een ander. Ook omdat de partners vaak jarenlang beiden onder het ADD- gedrag hebben geleden, waardoor het zelfvertrouwen bij beiden langzaamaan is afgebrokkeld en de partner weinig energie en zin  meer heeft om nog (in haar eentje) aan de relatie te willen werken. Verder leren de partners/ omgeving wat ADD inhoudt, wat zij wel/ niet kunnen verwachten, hoe zij anders naar ADD kunnen kijken en mee om kunnen gaan, zodat ADD de relatie niet (meer) hoeft te beheersen. 

De persoon met ADD leert op een effectieve en gestructureerde manier om te gaan met ADD, opdat hij (en ook de naaste omgeving) minder hinder hoeft te ondervinden van de gevolgen van ADD. Hierbij wordt veel aandacht besteedt aan 'omgevingsbewustzijn', 'verbinding maken',  'verantwoordelijkheid nemen' e.d. Ook kijken we naar evt. onderliggende onzekerheden, zelfvertrouwen, destructieve overtuigingen etc. We kijken naar de sterke kanten en hoe deze, waar nodig of gewenst, verder uitgebouwd kunnen worden, net als hoe de ADD een plek kan krijgen waardoor de mooie kanten van ADD (weer) zichtbaar kunnen worden.

De begeleiding bestaat uit zowel cognitieve als ondersteunde gesprekken, waarbij veel aandacht gegeven wordt aan: Communicatie, beweging, slapen, praktische issues, het aanbrengen van structuur, planning, dagindeling, agenda, timemangement, stressreductie en het ongewenste ADD- gedrag (o.a. binnen de relatie) en wat daaraan te doen is om eventuele negatieve gevolgen te voorkomen. Hierbij wordt onder andere gebruik gemaakt van (voortgangs-) rapportage formulieren en inzichtgevende oefeningen.

Daarnaast leert de niet- ADD- partner wat ADD inhoudt en wat die wel/ niet mag/ kan verwachten van de persoon met ADD en hoe die zich het beste kan opstellen binnen de relatie. Ook leert de partner zich beschermen tegen het teveel op de schouders nemen en (meer) ruimte te nemen voor zichzelf. De partner krijgt, waar nodig en gewenst, individuele begeleiding en waar nodig, samen met de persoon met ADD. De trajecten vragen veel tijd, energie en inzet van beide partners. Het mooie is dat er aan het einde van de tunnel licht is en zij samen of apart (weer) verder kunnen op een manier die voor beiden aangenaam en fijn is.

LET OP

CoachCounsellor begeleidt alléén mensen met ADD waarbij de diagnose is gesteld door een psychiater, arts of een daarin gespecialiseerd psycholoog of instituut. Mensen met een vermoeden van ADD wordt geadviseerd, alvorens zich aan te melden voor begeleiding door CoachCounsellor, zich eerst te laten diagnosticeren. Verder hanteert CoachCounsellor als voorwaarde voor begeleiding dat medicatie wordt gebruikt, welke is voorgeschreven en wordt gemonitord door een arts. Dit omdat, uit onderzoek en eigen ervaring met mijn (ADD) cliënten, is gebleken dat begeleiding zonder medicatie, net als medicatie zonder begeleiding, niet het gewenste resultaat geeft, (ADD-)gedrag verandert niet door een pilletje! Wel helpt medicatie om het ongewenste ADD- gedrag met behulp van begeleiding, zo aan te kunnen pakken dat degene met ADD beter functioneert en ook de omgeving hier baat bij heeft.

Medicatie

Het is belangrijk te weten wat medicatie bij mensen met ADD wél en niet doet. Medicatiegebruik bij ADD, is net als je bril opzetten wanneer je bijziend bent. Het stelt je in staat om beter te functioneren. Alleen ga je je met een bril op niet vanzelf anders gedragen, een verslag schrijven of zelfs maar op tijd uit je bed komen ’s morgens. Het stelt je ogen in staat om beter te functioneren, wanneer jij ervoor kiest om ze open te doen! Jij bent de baas over je gezichtsvermogen. Of je je ogen opendoet, hoe je dit doet en waar je naar kijkt, wordt door jou bepaald. Zo stelt ADD medicatie het brein van iemand met ADD in staat om boodschappen beter door te sturen en zorgt ervoor dat de aandacht, capaciteiten en kennis beter gereguleerd kunnen worden. Medicatie geeft je géén vaardigheden of motivatie om iets te doen, daarvoor is begeleiding (in de vorm van coaching/ counselling/ therapie) noodzakelijk.

Tips voor een relatie waarin ADD een rol speelt

1. Zorg voor een betrouwbare diagnose. Er zijn veel omstandigheden die ongewenste symptomen van ADD-gedrag kunnen veroorzaken, zoals bijvoorbeeld: Te veel koffie, borderline persoonlijkheidsstoornis, angststoornis, schizofrenie, hersenbeschadiging, alcoholisme, bipolaire stoornissen (manisch-depressiviteit), een slecht werkende schildklier, etc.

2. Zoek begeleiding bij een in ADD gespecialiseerde professional. Realiseer je dat structurele veranderingen noodzakelijk zijn, dat je hier beiden verantwoordelijk voor bent en dat deze veranderingen blijvend aandacht nodig hebben. Dit vergt veel tijd en hierbij hulp vragen is geen luxe dat is een noodzakelijkheid.

3. Zorg voor humor. Lach wanneer je partner te laat komt omdat hij in de verkeerde trein zit, etc. Humor helpt te relativeren.

4. Stop met de aanvallen en verdedigen. Vertel elkaar wat je dwarszit, uit je gevoelens waar nodig en maak dan ruimte voor positieve gevoelens. Stap uit het negatieve patroon.

5. Geef je persoonlijke grenzen aan en houd je daaraan. Maak elkaar duidelijk wat de minimum vereisten zijn om een gezonde relatie met elkaar te hebben. Deze grenzen helpen jou en ook anderen om te zien wie jij bent in de relatie, zodat jij je goed kunt voelen, ook al zijn er spanningen.

6. Laat de verantwoordelijkheid voor de ongewenste ADD-symptomen bij de partner met ADD. Dit vooral om te vermijden dat de partner zonder ADD in het zgn. 'gezeur' vervalt. Laat degene met ADD zelf zijn builen vallen.

7. Leer (onder begeleiding) goed/ zuiver te communiceren met elkaar, zodat je met respect werkelijk hoort wat de ander bedoelt en je daarop op de juiste manier kunt reageren.

8. Maak regelmatig, op een vast tijdstip, tijd voor communiceren. Zorg dat hier nooit iets tussenkomt. Jullie zullen tijd nodig hebben om met elkaar te praten over ADD (wat is het, hoe beïnvloedt dit de relatie, wat willen jullie beiden ondernemen, hoe voelen jullie je daarover). Voer deze gesprekken niet tussendoor. Plan tijd hiervoor in, zet je mobiel uit, het antwoordapparaat aan en reserveer deze tijd voor jullie zelf.

9. Maak de ander deelgenoot van wat er in je omgaat. De effecten van ADD zijn in iedere relatie anders. Vertel elkaar hoe het ongewenste ADD gedrag je raakt. Gooi alles eruit en luister goed naar elkaar, voordat je op de ander reageert. Vertel hoe je aan het doordraaien bent, wat jouw wensen/ behoeften zijn, hoe jij dit ziet, wat jij wilt veranderen en wat je wilt behouden. Houd het bij één onderwerp per keer. Mensen met ADD hebben de neiging een discussie te vermijden of te beëindigen (weg te lopen) wanneer het moeilijk wordt. Blijf in gesprek.

10. Wees realistisch bedenk dat, wanneer issues al jaren spelen, het ook lange tijd kan duren voordat deze opgelost zijn. Iemand met ADD kan niet van de ene op de andere dag alles anders doen. Er zal van de partner dan ook veel geduld gevraagd worden. Stel niet te veel (onhaalbare) doelen tegelijk, één doel per keer.

11. Laat, nadat alles is uitgesproken, het verleden rusten en richt je samen op de toekomst. Geen oude koeien meer uit de sloot halen!

12. Om te voorkomen dat dingen worden vergeten, is het goed zwart op wit te hebben wat jullie willen veranderen en wat jullie willen bewaren. Schrijf alles op!

13. Bedenk samen manieren waarop doelen kunnen worden bereikt en schrijf deze op en leg het vast in de agenda. 

14. Realiseer dat één van jullie ADD heeft en dit niet is. Net als dat andere mensen van alles hebben waar zij mee om mogen leren gaan, kunnen jullie beiden leren omgaan met ADD, zodat jullie elkaar weer kunnen gaan zien zoals jullie zijn.

15. De meeste mensen met ADD zijn chaotisch en vergeetachtig en regelmatig 'afwezig'. Soms moet de partner meerdere keren vragen iets te doen of ergens aan te denken. Dit kan voor de partner erg vermoeiend zijn. Wees je steeds bewust dat de persoon met ADD dit niet expres doet. Gebruik een agenda met een to do list, gebruik reminders en schep orde in de chaos. Zorg er ook voor dat bepaalde handelingen uiteindelijk routineklusjes worden.

16. De persoon met ADD heeft behoefte aan structuur, rust en regelmaat. Zorg dan ook dat hier rekening mee wordt gehouden bij het plannen en agenderen van afspraken en communiceren.

17. Houd je beiden aan de gemaakte afspraken. Onthoud dat één van de hoofdkenmerken van ADD moeite met het uitvoeren van plannen is, dat is geen onwil, dat is onkunde. Jullie mogen er samen hard aan werken, terwijl ieder zijn verantwoordelijkheid neemt voor het eigen stuk. Gebruik de agenda met to do list, je zult zien dat veel genoteerde punten routinehandelingen worden. Wijk hier niet vanaf, terugval ligt dan op de loer. 

18. Stap uit het patroon van ''Ouder en Kind''. Het is niet de bedoeling dat de persoon zonder ADD haar ADD-partner steeds moet smeken om aandacht, of wijzen op gemaakte afspraken, of moet vragen aan iets te beginnen of achter de computer vandaan te komen. Hier zal de partner met ADD zelf oplossingen voor mogen gaan vinden, zodat die niet meer afhankelijk is van de partner en de partner niet overbelast wordt.

19. Wijs niet naar de ander wanneer er iets misgaat of wanneer je feedback krijgt. Kijk steeds naar je eigen verantwoordelijkheid in de ontstane situatie en naar wat jij kunt doen om er weer uit te komen.

20. Mensen met ADD hebben, meer dan andere mensen, elke dag enige tijd en ruimte voor zichzelf nodig om tot rust te komen. Het is belangrijk dit gegeven te accepteren en de persoon in kwestie deze ongestoorde tijd te gunnen. Maak hier afspraken over, bijvoorbeeld dagelijks tussen 20.00 en 21.00 uur 's avonds. Dit is te verkiezen boven de strijd die anders dagelijks ontstaat, wanneer de batterij leeg is.

21. Hang een schoolbord in huis, met gekleurde krijtjes. Geschreven boodschappen worden gemakkelijker onthouden. Leer jezelf aan hier werkelijk notities op te maken en regelmatig naar het bord te kijken. Zet alleen de belangrijkste afspraken en to do's op dit bord, anders ziet de persoon met ADD door de bomen het bos niet meer.

22. Voor degene met ADD is structuur, ontspanning, voldoende slaap en dagelijks bewegen (liefst intensief lopen) noodzakelijk!

23. Voor de persoon zonder ADD kan het leven naast iemand met ADD zeer vermoeiend zijn, zorg dan ook voor voldoende tijd voor jezelf, ontspanning en sporten.

24. Schrijf op wat je zou willen dat de ander doet. Je kunt elkaar elke dag een lijstje geven. Wanneer jullie besluiten dit te doen, onthoud dan dat dit wordt gedaan in een sfeer van hulpvaardigheid, d.w.z. dat het wordt aangeboden als een vraag i.p.v. als een eis. Op een vraag mag ook een ‘nee’ komen, zonder dat daar dan consequenties aan zitten. En bij een ‘ja’, zorg dan dat je het ook daadwerkelijk doet. Houd een gezamenlijke huisagenda bij en maak er een gewoonte van deze beiden dagelijks in te kijken en te bespreken.

25. ADD, met name de grote afleidbaarheid, kan een negatief effect hebben op de seksuele interesse en prestatie. Daarnaast zijn er behoorlijk wat mensen met ADD die vreemdgaan vanwege de 'kick'. Ook medicijnen kunnen een negatieve invloed op het libido hebben. Bij de aanpak ervan is het belangrijk te weten dat deze intieme en emotionele problemen veroorzaakt worden door ADD en door niets anders. Gebruik ADD nooit als excuus voor vreemdgaan!

26. Het is niet de bedoeling dat de persoon zonder ADD hoofdverantwoordelijk is voor de orde in het huishouden. Maak een gedetailleerde takenlijst (wellicht van dag tot dag en van uur tot uur) en houd je beiden aan de afspraken! Spreek ook af welke (realistische en haalbare) consequentie er zit aan het niet nakomen van afspraken.

27. Mensen met ADD voelen zich snel een hulpeloos slachtoffer, dat is overgeleverd aan de genadeloze handen van de niet-ADD-partner. Iemand met ADD heeft veel aanmoediging, complimenten en structuur nodig, de partner kan hier een belangrijke bijdrage in leveren. Zorg er wel voor dat openlijk wordt besproken wat en waarom iets gebeurt. Hiermee voorkom je dat aanmoediging en structuur worden uitgelegd als bemoeizucht en gezeur.

28. Degene zonder ADD voelt zich vaak slaaf van haar partners ADD. Zij voelt zich absoluut niet goed bij het idee dat het slagen van de relatie op haar schouders rust. 

29. Pak je verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag en breng daar de nodige veranderingen in aan, ongeacht wat de ander wel/niet doet. Stop met wijzen naar de ander. Complimenteer de ander met de vorderingen die hij maakt, ook al is dit soms heel klein of subtiel.

30. Stop met dreigementen als: 'Dan gaan we wel scheiden' of 'Pak je koffers maar', zet dit om in 'Ik wil met je praten' of 'Wat kan ik doen om dit te verbeteren'. Vraag naar behoeften van de ander, zonder deze zelf in te vullen. Kijk vooral naar je eigen gedrag en houding en wat jij daar zelf voor rol in speelt. Zoek naar oplossingen in plaats van te blijven hangen in 'problemen'.

31. Partners in relaties met ADD zijn veel bezig met aanval, tegenaanval en verdediging. Let op het risico dat 'vechten' uiteindelijk 'goed' gaat aanvoelen, omdat het vertrouwd wordt. ADD is prikkelend: Er is voor beide partners altijd wel een reden geïrriteerd te raken en hierdoor ruzie te maken. Verplaats je woede van de persoon naar de ADD, zeg: "Ik haat ADD", in plaats van "Ik haat jou", of zeg: "Ik word gek van die ADD", in plaats van: "Jij maakt me gek".

32. Voor veel mensen met ADD is het glas altijd halfleeg. Dit gevoel kan overslaan op de partner. Zwartkijken en doemdenken werkt de ADD-behandeling tegen. De volgende gedachten spelen steeds door het hoofd: "Ik kan het niet", "Ik ben slecht", "Ik ben dom", etc. Zij hebben veel moeite om deze negatieve gedachten te stoppen. Het is moeilijk romantisch te zijn, wanneer je hoofd overloopt van negatieve gedachten. Deze gedachten worden op den duur een gewoonte. Door bewustwording en oefening kunnen ze verdwijnen. Begeleiding hierbij is absoluut geen overbodige luxe. Ga jezelf (weer) waarderen, vind jezelf leuk genoeg, hou van jezelf.

33. Steek de energie die je eerst gebruikte in negatieve zin, nu in positieve zaken. Zet je boosheid om in aandacht en compassie. Laat je liefde weer stromen naar elkaar, maak verbinding met elkaar, ook al voelt dit in het begin wat onwennig, vreemd of raar.

34. Sta iedere ochtend op met de gedachte: 'Wat kan ik vandaag doen om het de ander naar de zin te maken'. Stel elkaar iedere ochtend de vraag: 'Wat kan ik vandaag voor jou betekenen?' en geef hier dan ook vervolg aan zonder excuses o.i.d.

35. Laat de organisatie over aan degene die het best kan organiseren, laat het agenderen van afspraken over aan degene die dit het beste kan. Het heeft absoluut geen zin om je tijd en humeur te verdoen met iets wat je niet (goed) kunt. Ben je bijvoorbeeld slecht in boekhouden, laat dat dan over aan degene die dit wel kan. Heb je absoluut geen kijk op wat voor cadeautje je voor je jarige nichtje moet kopen, laat dit dan aan je partner over. Zie het als het grote voordeel van een stel zijn. Je hebt de ander die jou kan aanvullen met dingen waarin je zelf minder goed bent. Zorg er wel voor dat hetgeen de ander doet in plaats van jou, voldoende wordt gewaardeerd, opgemerkt en beantwoord met tegenprestaties!

36. Pas op voor de gevaren van leiderschap, dominantie en onderwerping. Deze liggen op de loer in veel relaties en in het bijzonder in die met ADD. Stop de concurrentiestrijd en probeer jullie rollen duidelijk te maken, zodat jullie kunnen gaan werken aan samenwerking.

37. Zie de pluspunten van je partner en benut deze. Wees royaal met complimenten en aanmoedigingen (van beide kanten). Juist mensen met ADD zijn bij uitstek geschikt om deadlines en onverwachte situaties in goede banen te leiden. Vraag hem dan ook niet om de koffers nu in te pakken wanneer je over drie weken op vakantie gaat, wel als je morgen vertrekt en er is haast bij. Sla positieve woorden op in je hoofd en speel dit 'bandje' vaak af. Zoek naar positieve dingen die je dagelijks tegen je partner en jezelf zegt. Moedig elkaar aan. Focus je op de positieve kanten van de ander en spreek je positief uit naar elkaar.

38. Vertel waar je wél behoefte aan hebt i.p.v. wat je niet wilt. Bouw elkaars zelfvertrouwen bewust en weloverwogen op. Aanvankelijk zal het geforceerd en vreemd aanvoelen, na een tijd zal het beiden een goed gevoel geven. Een blijvend positief effect is het resultaat.

39. Wanneer je de persoon met ADD ziet afdwalen tijdens een gesprek of discussie, stop dan met je argumentatie en wacht tot hij weer 'aanwezig' is. Geef degene met ADD-tijd om zaken te verwerken. Doorgaan met discussiëren of overtuigen heeft dan geen enkele zin en frustreert beide partijen.

40. Leer beiden hoe je je humeur kunt beheren. Vooruitlopen op gebeurtenissen (proactief), kan iemand met ADD (reactief) helpen om te gaan met de hoogte- en dieptepunten in het leven. Wanneer je bij voorbaat al weet, dat wanneer je zegt: "Wat ga jij vandaag doen?" het antwoord zal luiden: "Laat me met rust!", dan is het eenvoudiger hiermee om te gaan. En wanneer degene met ADD iets over zijn humeur heeft geleerd, kan de reactie op "Wat ga jij vandaag doen?", zijn: "Ik ben even niet aanspreekbaar, over 10 minuten ben ik er weer voor je". Op deze manier stap je uit het patroon van aanvallen en verdedigen. 

41. Maak 'quality time' voor elkaar. Wanneer je hier speciaal tijd voor moet vrijmaken, doe dit dan! Het is een vereiste! Veel mensen met ADD zijn vaak onbereikbaar. Goede gesprekken voeren, laten zien dat je om de ander geeft, gezamenlijke issues aanpakken, samen plezier hebben, zijn dé ingrediënten van een fijne relatie. Zorg er dan ook voor dat je een aantal keren per week écht samen bent.

42. Stel prioriteiten, waarbij je relatie en je evt. kinderen altijd op de eerste plaats komen. Vraag je dan ook steeds weer af: 'Wat is het belangrijkste, heeft dit dan prioriteit?' Wat gebeurt er als ik dit doe, wat zijn de consequenties, heb ik dit met mijn partner besproken, heb ik dit ervoor over, wat ga ik doen?

43. Wees assertief, kijk uit voor zogenaamd 'Pleaser gedrag'. Wees niet bang voor confrontatie, ruzie of discussie, het kan vooral de lucht opklaren en duidelijk maken wat iets met jou of de ander doet. Spreek altijd vanuit respect voor jezelf en de ander.

44. Iemand met ADD kan zich in zijn enthousiasme verliezen in een nieuw project, tot aan het obsessieve toe (hyperfocus). Wanneer de eerste tegenslagen zich aandienen en/of de uitdaging eraf is, wordt hetzelfde project argeloos in een hoek geworpen en kijkt de persoon met ADD er niet meer naar om. Spreek een signaal af om de persoon met ADD uit de hyperfocus te halen.

45. Stel je in op stemmingswisselingen. De stemming van iemand met ADD kan plotseling omslaan van gezellig naar boos of chagrijnig o.i.d. Voel je dan niet persoonlijk aangevallen, vraag wat er met hem gebeurt en laat het bij hem.

46. Gebruik ADD nooit als excuus! Beide partners hebben de verantwoordelijkheid voor hun eigen doen en laten. Kennis over ADD kan veel toevoegen aan het elkaar begrijpen.

47. Ga voor blijvende veranderingen, wees je bewust van eventuele terugvallen en leer daarmee om te gaan. Leer terugvallen te voorkomen. Zoek specialistische ADD begeleiding hierbij!

48. Vier jullie (kleine) successen! Ga samen genieten van de dingen die wel goed gaan, focus je daarop en maak deze groter.