Cassandra effect en ADD

Onderstaand stuk gaat over de partners of naasten van mensen met ADD, die worstelen met het Cassandra effect. Het stuk is ontstaan vanuit de ervaringen en verhalen van mijn clienten met ADD en hun partners. Dit omdat ADD (één van) mijn specialisatie(s) is.

De persoon met ADD (partner, ouder of kind) is dan, meestal onopzettelijk, verantwoordelijk voor het emotionele gemis bij de andere partner. De effecten van CADD zijn het hevigst wanneer je beseft dat je, als partner van iemand met ADD, niet geloofd wordt of dat het gedrag van de persoon met ADD gebagatelliseerd wordt door degene met ADD zelf, vrienden, familie, hulpverleners en/ of deskundigen.

De stoornis ADD is niet zo bekend bij het overgrote deel van de bevolking. ADHD is meestal wel zichtbaar en wordt vaak wel herkend, door het drukke gedrag, daar is dan ook meer begrip voor. Het ADD- gedrag werkt, wanneer het niet goed wordt gehanteerd, in alles door. ADD is voor de buitenwereld meestal niet zichtbaar. Degene met ADD heeft zichzelf vaak aangepast gedrag aangeleerd (trucjes) waardoor hij buiten de deur (redelijk) goed kan functioneren. Thuis wordt het aangeleerde gedrag vaak losgelaten, omdat dit behoorlijk vermoeiend kan zijn voor degene met ADD. Het thuisfront, de partner en evt. kinderen, kan dit als niet fijn ervaren omdat zij dan geconfronteerd worden met het in min of meerdere mate vervelende (egocentrische) ADD- gedrag, wat de buitenwereld vaak niet ziet.

De partner zonder stoornis kan, door de partner met ADD en vaak ook door de buitenwereld, worden gezien als de probleemveroorzaker, ‘de zeur’ of ‘de bitch’ in de relatie. Er is weinig begrip voor het ervaren van gemis aan emotionele wederkerigheid. CADD kan dan ook het lange- termijn- gevolg zijn van de relatie, met (in dit geval) iemand met ADD en is dan ook omkeerbaar, CADD is géén persoonlijkheidsstoornis.

Emotionele wederkerigheid, liefde en het gevoel 'bij iemand te horen' zijn essentiële menselijke behoeften. Wanneer de behoefte aan verbinding, met je partner/ naaste, langdurig niet wordt beantwoord zonder dat je begrijpt waarom, dan heeft dat effect op je psychische en lichamelijke gezondheid. Er kunnen dan gevoelens ontstaan van verwarring, eenzaamheid, verminderd zelfvertrouwen, onzekerheid, machteloosheid, verdriet en wanhoop, deze gevoelens kunnen worden versterkt door het besef dat niemand in je omgeving je gelooft.

De vrouw kan in dit geval haar verhaal niet kwijt bij haar man (degene met ADD) en mist daardoor een gevoel van verbinding en geborgenheid. Ondanks de aanwezigheid van haar partner kan zij zich zielsalleen voelen, mede doordat de mensen in haar omgeving haar man vaak juist kennen als een rustige, aardige en soms zelfs attente man. Haar verhaal kan dan niet worden geloofd en/ of worden gebagatelliseerd, wat haar gevoelens van eenzaamheid en wanhoop nog verder kan versterken.
 

Bedoelingen

Bij de persoon met ADD is meestal geen sprake van 'kwade bedoelingen'. Hij doet, met name in het begin van de relatie, echt zijn best om het zijn vrouw naar haar zin te maken. Op dat moment kan hij  zijn omgeving (de buitenwereld) en andere zaken verwaarlozen. De aandacht (hyperfocus) ligt in het begin helemaal bij haar. Dit doet hij door bijvoorbeeld allerlei dingen voor haar te doen, spontane uitstapjes te maken etc. Dat zij, naast het materiële, behoefte kan hebben aan een gevoel van verbinding, geborgenheid en emotionele intimiteit, kan dan moeilijk voor hem zijn te begrijpen. Dit omdat de persoon met ADD zelf moeite kan hebben met het, op de juiste manier, uiten, verwoorden en beleven van zijn gevoelens. Zij lijken beiden een andere liefdestaal te hebben en zolang ze dit niet beseffen, blijven ze verlangen naar iets wat niet gaat komen.

Wanneer de partner met ADD, na de eerste periode van verliefdheid, de aandacht weer moet verdelen tussen werk, omgeving en partner, kan de relatie barstjes gaan vertonen. De persoon met ADD verlegt de aandacht dan ook naar andere zaken en de partner lijkt niet meer op de eerste plaats te komen.

Iemand met ADD kan de aandacht maar op één ding/ persoon/ situatie tegelijk richten. Al snel kan alles (zoals werk, hobby’s, vrienden ed.) ‘belangrijker’ lijken dan de relatie. Ook lijkt de persoon met ADD vaak alles op zichzelf te betrekken en situaties alleen vanuit zijn eigen standpunt te bekijken (egocentrisme), waardoor de aandacht telkens verlegd wordt naar hem i.p.v. naar de persoon die iets met hem deelt of zijn aandacht vraagt. Dit kan het voor de partner erg verwarrend en onbegrijpelijk maken, hierdoor kan zij niet aan haar trekken komen wat betreft aandacht, betrokkenheid, haar verhaal kwijt kunnen, ‘verbinding’ en verdieping zoeken. Het gevolg hiervan kan zijn dat zij zich steeds weer teleurgesteld, onmachtig, eenzaam en verdrietig voelt. 
 

Onbegrepen 

In dit geval maakt begrip voor de houding van de persoon met ADD, niet dat het 'allemaal wel meevalt', integendeel. Het niet kunnen uiten van gevoelens binnen een relatie, is en blijft een enorme handicap, voor beide partijen. De persoon met ADD kan het idee krijgen dat 'hij het nooit goed doet', terwijl hij het idee heeft op zijn tenen te lopen. Er wordt voortdurend een beroep gedaan op iets wat hij niet heeft/ kan, hij kan dit dan als ‘zeuren’ ervaren. Hij kan zichzelf in de loop der jaren ‘overlevingsstrategieën’ aangeleerd hebben, onder andere in de vorm van allerlei excuses, afleidingsmanoeuvres en leugentjes en kan daar zeer bedreven in worden. In het begin van de relatie lukte het vaak nog wel om attent te zijn (aangeleerd gedrag) naar de partner, al leek hij toen ook al niet echt te begrijpen waarom zij zo blij was met een bloemetje o.i.d. Eenmaal getrouwd/ samenwonend/ na het krijgen van kinderen, lukt het een groot deel van de partners met ADD niet meer om dit aangeleerde gedrag vol te houden en om, in hun beleving, dan steeds iemand te moeten ‘spelen’, die hij eigenlijk niet is.

De vrouw ziet haar, eens zo liefdevolle partner dan veranderen in een 'mopperaar, die er nooit voor haar is' en geen verantwoordelijkheid lijkt te nemen voor zijn onaangename ADD- gedrag. Terwijl hij dan wel aandacht heeft voor zijn werk en de ‘buitenwereld’ en altijd met praktische oplossingen aankomt, als zij getroost, gehoord en/ of gezien wil worden. Wanneer zij verdrietig is of aandacht wil, lijkt hij er niet voor haar te zijn of hij vindt haar ‘zeuren’. Hij vertoont dan compensatiegedrag op het moment dat hij iets van haar nodig heeft of merkt dat hij te ver is gegaan, wat dan (logischerwijs) niet altijd op prijs gesteld wordt, waardoor hij al snel weer terugvalt in moppergedrag. 

In gezelschap kan de vrouw zich schamen voor het eventuele ongewenste ADD- gedrag van haar partner en dat zou dan voor haar een reden kunnen zijn om niet meer met hem mee te gaan naa activiteiten buiten de deur. Hierdoor kunnen zij zich beiden langzaamaan geïsoleerd en eenzaam gaan voelen. Voor degene met ADD is dit ook geen plezierige situatie, alleen realiseert hij zich vaak niet dat dit dan een gevolg is van zijn ADD- gedrag en dat hij degene is die dit op zal mogen lossen, zodat zijn partner zich (weer) veilig genoeg kan gaan voelen om mee te gaan.

Wanneer er geen diagnose is, of de partner met ADD ontkent dat er een probleem is, dan wordt het nog moeilijker. Naar de buitenwereld zijn mensen met ADD vaak attent, aardig en voorkomend, waardoor niemand gelooft dat hij thuis moppert, onattent is en in zijn woede nare dingen kan zeggen. Veel mensen hebben hem nog nooit boos/ kwaad/ in zijn bubbel gezien. Wanneer iemand met ADD, na een hele dag het aangeleerde gedrag naar de buitenwereld/ op het werk vertoont te hebben, weer thuiskomt dan kan het zijn dat ze moe zijn en het aangeleerde gedrag vergeten. De partner lijkt dan niet gezien of gehoord te worden.
 

Gevolgen

Partners kunnen jarenlang in een relatie leven, waarin ze lijden onder het gebrek aan emotionele wederkerigheid en zij zich alleen voelen, omdat ze een gevoel van verbinding en liefde missen. Omdat anderen dan alleen de zgn. goede, leuke buitenkant van de ADD- partner zien en zij niet weten hoe deze in de relatie functioneert, geeft dat een extra gevoel van eenzaamheid. Vaak wordt de partner zonder ADD niet geloofd wanneer ze er iets over vertellen. Dan krijgt ze te horen hoe aardig haar man is, dat ze blij moet zijn met hem, omdat hij zo vriendelijk is en het allemaal zo goed bedoelt. Het feit dat de partner bij haar ADD- partner blijft, is juist om deze redenen. Het zou veel gemakkelijker zijn wanneer degene met ADD niet aardig en vriendelijk zou zijn en het niet zo goed bedoelde. Deze positieve eigenschappen maken juist dat de vrouw niet snapt waarom hij thuis zo anders kan doen. In haar ogen lijkt het vaak zo simpel om in haar behoeftes te voldoen en ziet zij het niet als een moeilijke opgave. Zij lijkt niet zoveel van hem te vragen, alleen wat aandacht, belangstelling, verbinding en liefde. Juist dit zijn, voor veel mensen met ADD, moeilijke begrippen waarvan zij vaak niet weten wat de vrouw precies verwacht en hoe dit er dan uitziet.

De buitenwereld vindt het eventuele onhandige gedrag van de persoon met ADD vaak wel grappig. De partner van iemand met ADD kan regelmatig te horen krijgen: 'Ach, dat is toch typisch mannelijk gedrag' o.i.d. Hiermee wordt de ernst niet erkend en zal de vrouw nog minder vertellen en zich steeds eenzamer gaan voelen. Net als Cassandra wordt zij niet geloofd, gehoord, of krijgt de schuld, hierdoor kan ze ze zich in de steek gelaten voelen, wat allerlei klachten tot gevolg kan hebben, zoals:

• Verwarde gevoelens
• Twijfels aan eigen vermogen
• Verminderd zelfvertrouwen
• Gevoel van eenzaamheid
• Laag zelfbeeld
• Nervositeit
• Gevoel van machteloosheid
• Depressiviteit
• Boosheid
• Schuldgevoelens
• Identiteitscrisis
• Overspannenheid 
• Burn-out
• Eetproblemen
• Lichamelijke en/ of geestelijke gezondheidsproblemen
• Slaapstoornissen
• Post Traumatische Stress Stoornis
• Etc.

Bovenstaande laat zien dat het Cassandra effect een enorme impact kan hebben bij partners van mensen met ADD, waar veel meer aandacht voor mag zijn.
 

Wat werkt

Erover praten en openheid leidt tot meer begrip. Door kennis van zaken over de situatie, zal de omgeving je minder snel (ver)oordelen, wanneer je bijvoorbeeld tijd neemt voor jezelf of in het uiterste geval wilt scheiden omdat je de situatie niet langer meer aan kan. Het kan ook zijn dat door de toegenomen kennis je partner bereid is om zich te laten diagnosticeren en jullie samen begeleiding zoeken. Dit opdat ADD een zodanige plek binnen de relatie kan krijgen, dat het niet meer voor nare gedragingen en gevoelens hoeft te zorgen en de positieve kanten van de relatie (weer) kunnen gaan stralen.

Wanneer er bij jouw ADD- partner vooral sprake is van onmacht, dan kun je hem jouw behoeften en verwachtingen leren (her)kennen, doordat je hem dit steeds vertelt, omdat hij dit vaak niet uit zichzelf aan kan voelen. Besef dat jullie beiden een andere liefdestaal spreken. Verder kan jij regelmatig waardering uitspreken voor de (kleine) dingen/ manier waarop hij zijn liefde toont, zo kan langzaamaan wederzijds begrip ontstaan. Voorwaarde is dat jullie beiden bereid zijn om; in eerste instantie ieder aan zichzelf en in tweede instantie samen aan jullie relatie te werken. Verder is het belangrijk dat de liefde bij beiden groot genoeg is om hierin te willen investeren, het vergt namelijk heel veel tijd, inzet en geduld.

Het zal altijd een issue blijven; iets wat er niet is, is in dit geval ook niet 'maakbaar'. Degene met ADD kan wel ‘trucjes’ leren om de partner tegemoet te komen. Omdat dit over het algemeen nooit echt ‘natuurlijk’ zal worden, vraagt dit ook van de partner een behoorlijke aanpassing van de verwachtingen en invulling van behoeften, ten opzichte van en binnen de relatie. Daarom kan het handig zijn om, als partner of omgeving van iemand met ADD, zelf manieren te zoeken om het eventuele gebrek aan emotionele wederkerigheid en andere gemiste behoeftes te compenseren.